‘Soms voelt onveiligheid juist veilig, omdat dat bekend voelt.’
Interview met Lonneke Bakker adviseur bij MEE Gelderse Poort en projectcoördinator van Kennisnetwerk in Sekswerk en Seksualiteit (KISS).
Auteur: Patricia van der Put
Collega Lonneke Bakker is adviseur bij MEE Gelderse Poort en projectcoördinator van Kennisnetwerk in Sekswerk en Seksualiteit (KISS). Daarnaast werkt ze aan haar master orthopedagogiek en loopt daarvoor stage bij het JeugdFACT-team van IrisZorg. Lonneke vertelt over KISS, seksuele uitbuiting, de kwetsbaarheid van jongeren met een licht verstandelijke beperking (LVB) en jouw rol als professional in het sociaal domein.
Onderbuikgevoel en signalen
Als professional kan in gesprek met een cliënt een niet-pluis gevoel ontstaan. Je vraagt je af of de relatie waar je cliënt over vertelt gelijkwaardig is en hoort tekens van (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. Wat doe je dan? Lonneke vertelt: ‘Het is belangrijk om signalen te herkennen. Deze zijn verzameld in de signalentool 11vb. Iedereen kan een (gratis) e-learning volgen van een uurtje. Je vergroot je kennis, krijgt handvatten en leert wat mensenhandel en seksuele uitbuiting is. Ook weet je welke signalen er zijn en je krijgt zicht op het hulpverleningsaanbod.’
Grijs gebied sekswerk
Lonneke is projectcoördinator van KISS. KISS ondersteunt sekswerkers en kwetsbare doelgroepen binnen het sekswerk. Daarnaast houdt KISS zich bezig met het voorkomen en stoppen van seksuele uitbuiting. ‘De rol van preventie is de laatste jaren groter geworden’, vertelt Lonneke. ‘Ongeveer 15 jaar geleden is KISS ontstaan (onder een andere naam). Verschillende partijen werkten samen om meer zicht te krijgen op prostitutie in Nijmegen. Nu noemen we dat trouwens sekswerk. Er is een groot grijs gebied tussen vrijwillig of gedwongen sekswerk. Dat maakt het vaak heel lastig. We geven onder andere voorlichting aan risicovolle jongeren over wat fijne en veilige seks is.
Topje van de ijsberg
De laatste jaren komt er steeds meer aandacht en begrip voor seksueel geweld. Dat is helpend vertelt Lonneke: ‘We zien dat mensen vaak niet goed weten wat seksuele uitbuiting is en niet door hebben dat ze zelf in zo’n situatie zitten. We weten uit onderzoek dat 80% van uitbuiting online begint. Uit onderzoek blijkt ook dat mensen met een LVB 13 tot 18 keer zo vaak slachtoffer zijn van seksueel geweld in vergelijking tot de controlegroep (NR, 2022). Dat is een enorme doelgroep en het is denk ik alleen nog maar het topje van de ijsberg. Er is nog veel onder de radar. Een aantal kenmerken van mensen met een licht verstandelijke beperking maakt ze veel kwetsbaarder. Denk aan het moeilijk in kunnen schatten van andermans intenties, impulsief gedrag en moeite met oorzaak-gevolg. Ze hebben een vervorm beeld van wat een leuke relatie is. Heel snel een naaktfoto sturen of seksuele handelingen verrichten voor sigaretten zien ze meestal zelf niet als uitbuiting. Vaak spelen ook trauma’s en hechtingsproblematiek mee. Als ze als kind opgroeien in een onveilige situatie, voelt de onveiligheid juist als veilig, omdat dat bekend voelt.’
Vertrouwen winnen
Lonneke vervolgt: ‘Je kunt je als professional afvragen of je in gesprekken met cliënten ook goed in gesprek gaat over liefde en seks. Stellen we ze genoeg de vraag: ‘Heb je een fijne relatie? En wat is fijn?’. De eerste stap bij vermoedens van seksuele uitbuiting is vertrouwen winnen. Zonder oordelen naast de cliënt staan en niet aan waarheidsbevinding doen. Dat laatste is niet onze taak. Wat we wel moeten doen is laten weten dat je er bent en goed contact opbouwen. Als je signalen opvangt gaat het stappenplan van de Meldcode HG in werking. Je bespreekt dan (anoniem) jouw casus met collega’s én specialisten. Soms is er geen tijd om vertrouwen te winnen en moet er snel gehandeld worden als de situatie te onveilig is. Dan komen ook andere partijen in beeld. Vaak zie je dat er nog te weinig aandacht is voor daders. Zij zijn in 70% van de gevallen ook slachtoffer geweest. Wat de situatie nog onveiliger maakt, is het criminele circuit waar dit zich afspeelt. Dat is lastig om uit te komen.’
Ondersteunen naar ander toekomstperspectief
‘Als er inderdaad seksuele uitbuiting speelt, dus een onveilige situatie, gaan we eerst onderzoeken hoe we de cliënt in veiligheid kunnen brengen,’ vertelt Lonneke. ‘Als we trajecten in gaan met mensen die moeite hebben met het aangeven van grenzen op het gebied van seksualiteit/ relaties óf waar (vermoedens) van seksuele uitbuiting speelt, kijken we naar welke thema’s bij hen spelen en wat ze willen leren. Dit kunnen zes tot tien bijeenkomsten zijn. We gaan in op grenzen herkennen en aangeven. Dit doen we met oefeningen, stellingen en filmpjes. Ook de rol van sociale media komt aan bod en wat verkeerde intenties zijn. Als professional kun je niet over iemands leven beslissen. Wel kun je vragen stellen, er zijn voor de ander en ondersteunen naar een ander toekomstperspectief. Ik ben bijvoorbeeld een aantal jaar betrokken (nu waakvlamcontact) bij een jonge vrouw die als 12-jarig meisje werd uitgebuit. Ze heeft nu haar eigen appartement en vaste baan. Het is nog niet gemakkelijk voor haar, ze is beschadigd, maar ze heeft haar leven op de rit. Dat is echt mooi om te zien. Daarom hoop ik dat iedere professional de e-learning volgt en daardoor goed signalen goed herkent en weet hoe te handelen.’
MEE Gelderse Poort biedt de Training LVB en uitbuiting aan voor professionals in de regio Gelderland Zuid. Meer informatie vind je hier.
Meer weten over KISS? Kijk dan hier. De e-learning Signaleren en voorkomen van seksuele uitbuiting bij minderjarigen kun je hier volgen.