‘Je ziet de eigenwaarde van inwoners groeien.’
Stress-sensitief werken in Dordrecht en de Drechtsteden
Auteur: Patricia van der Put
‘Chronische stress doet iets met ons functioneren en ons gedrag. In deze dynamiek laten wij niet het beste zien van onszelf. We gaan bijvoorbeeld bij de dag leven, worden wantrouwender en kunnen emoties niet onder bedwang houden Dat vraagt als professional om een andere benadering naar inwoners.’ Dit zegt Annemieke van der Pol, projectleider stress-sensitief werken en teamleider bij MEEVivenz. Op het moment dat we haar interviewen heeft ze net het eerste exemplaar in handen van het boekje Stress-sensitief werken in Dordrecht en de Drechtsteden. Een inspiratie en toolkit voor werkers in het sociaal domein. ‘Wat ruikt het naar nieuw!’ zegt ze lachend.
Hersenen werken niet samen
‘De neurowetenschap (het vakgebied dat zich specialiseert in het bestuderen van de hersenen en het zenuwstelsel) zegt dat leven met stress veel doet met ons,’ vertelt Annemieke. ‘Je blokkeert vaker, het sturen van emoties lukt niet goed en plannen lukt niet meer. Dit gedrag zie je als sociaal werker terug in de spreekkamer. Iemand met schulden vertelt bijvoorbeeld laconiek over de aankoop van een grote dure televisie of een uitgebreid kinderfeestje met alles erop en eraan. En jij als sociaal werker trekt je wenkbrauwen omhoog. ‘Hoe kan iemand die in de schulden zit dit nou doen?’ Dat is nu wat de hersenwetenschap ons leert; dat chronische stress ervoor zorgt dat de functies van de hersenen waarbij we denken en doen worden belemmerd.’
Inwoner haakt af
Annemieke vervolgt: ‘Als sociaal werker wil je graag helpen, deze missie zit in ons. Dus je gaat op zoek naar oplossingen met de juiste intenties. Alleen jouw goede bedoelingen kunnen juist stressreacties geven bij de ander, omdat het niet vanuit henzelf komt. Veel inwoners kunnen nog niet in actie komen, omdat het leven te veel van ze vraagt. Door onze actie worden inwoners overvraagd en overschat. Juist hierdoor laten ze brieven dicht, doen de deur niet open en verschijnen niet meer op afspraken. Ook zie je vaak wantrouwen naar jouw hulp. Je vertelt dat je iets hebt besproken met een collega en de inwoner denkt dat hij iets niet goed heeft gedaan. Wat ongemerkt gebeurt is dat je inwoners overschat. Je verwacht dat ze een oplossing willen, dus -hup- ga je als sociaal werker flink aan de slag om iemand te helpen. En terwijl jij op weg bent naar oplossingen haakt de inwoner af.’
Minder zelf handelen
‘Vanuit stress-sensitief werken’, legt Annemieke uit, help je de inwoner in een gesprek op de basisbehoeften autonomie, betrokkenheid en competentie. Hierdoor zullen zij zelf de oplossing bedenken en ervaren zij geen druk. De literatuur leert ons dat dit veel beter werkt. Dat wij als sociaal werker druk leggen op inwoners door veel vanuit onze eigen intenties te vragen en te snel naar een plan te willen gaan, was voor mij echt een eyeopener. Stress- Sensitief werken vraagt van de sociaal werker om juist meer aan te sluiten bij de ander. Je wilt ontlokkende vragen stellen aan inwoners waarmee ze zelf nadenken over een antwoord.
Je reflecteert vanuit de jij in plaats vanuit de ik. Dat vraagt oefening van sociaal werkers. Onze harten gaan sneller kloppen van mensen helpen. Je wilt van betekenis zijn, daarom kies je dit vak. Waar je eerst met oplossingen en tips kwam voor de inwoners, ga je nu werken vanuit aangeven, meedenken en gidsend luisteren. De juiste vragen stellen door goed te luisteren is belangrijker dan jouw oplossingen. Het vraagt een andere mindset. Door minder te doen help je echt iemand verder. Je ziet de eigenwaarde van inwoners groeien.’
Zelf problemen hanteren
De afgelopen drie jaar zijn 75 eenoudergezinnen geholpen met stress-sensitieve dienstverlening, vanuit nauwe samenwerking tussen het sociaal wijkteam en de sociale dienst Drechtsteden. Bij het eerste meetmoment gaven alle vrouwen aan stress te ervaren. Bij het laatste meetmoment vond iedereen de stress hanteerbaar en ervaarden de vrouwen zelf tevredenheid in plaats van stress. Opvallend, omdat de problematiek soms nog hetzelfde is. Annemiek licht toe: ‘De opbrengst is dat inwoners anders om kunnen gaan en kijken naar hun problemen. Dat is nodig om verder te kunnen. Als je geen stress meer ervaart, ontstaat er ruimte voor nadenken en plannen. Zo kunnen inwoners zélf problemen hanteren en hun leven invullen.’
Werkwijzen uit de praktijk
De professionals die aan de slag gingen met stress-sensitief werken volgden een training en stress-sensitieve intervisie. ‘Wat de meerwaarde is van onze aanpak’, vervolgt Annemieke, ‘is dat de methodiek echt verder vormgegeven en getoetst is in de praktijk. We leren van de inwoners, van professionals en van elkaar. Er zijn in drie jaar vanuit de praktijk instrumenten ontwikkeld die professionals kunnen gebruiken in de praktijk, in samenwerking met Nadja Jungmann (lector bij de Hogeschool Utrecht) en Marivonne de Groot (intervisor). We hebben de instrumenten ‘vertaald’ naar handige middelen. Zo zitten er bij het boekje twee instrumentkaarten. Die van de Drechtstedenbrug, waarin de inwoner zelf invult op welke leefgebieden hij stress ervaart en in welke mate. En een handig kaartje met inzicht in wat zorgen en stress met je kunnen doen en aan de achterzijde ruimte om in te vullen wat helpend is. Deze werkwijzen zijn ontstaan van leerprocessen uit de praktijk.’ Tot slot zegt Annemieke trots te zijn op de resultaten die alle betrokkenen en inwoners hebben gezet binnen het project: ‘Zo mooi om te zien dat inwoners gelukkiger zijn met wie ze zijn en geloven in wat ze kunnen. Ja, dat is uiteindelijk waar we het voor doen!’
Het boekje Stress-sensitief werken in Dordrecht en de Drechtsteden (Inspiratie en toolkit voor werkers in het sociaal domein), is gemaakt in opdracht van de gemeente Dordrecht, De Sociale Dienst Drechtsteden en MEEVivenz. Het is opgesteld door het project Schouder Onder Stress, het lectoraat schulden en incasso van de Hogeschool Utrecht en Marivonne de Groot. Je ontvangt het boekje bij de training. Meer informatie? Mail naar info@expertisecentrumsociaalwerk.nl
FOTO
V.l.n.r.: Annemieke van der Pol en Erik Hanselman van MEEVivenz, Sandra Luidens en Marian van den Berg van de Sociale Dienst Drechtsteden. Michiel van der Vlies (bestuurder MEEVivenz). Petra Roelofs (Sociaal Wijkteam) was helaas niet aanwezig voor de foto.